CHÙA BÚT THÁP, BẮC NINH.

Chùa tên Ninh Phúc Tự, thường gọi là chùa Bút Tháp, chùa Nhạn Tháp, nằm kề bờ Nam sông Đuống, thuộc thôn Bút Tháp, xã Đình Tổ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh.

Nhiều tài liệu hiện nay cho biết chùa được dựng vào thời Trần. Sách Chùa Bút Tháp (Bùi Văn Tiến, 2000) cũng nói đến vị trụ trì chùa thời Trần là Thiền sư Huyền Quang, Trúc Lâm đệ tam tổ.

Dưới sự bảo trợ của triều đình, chùa được trùng tu vào thế kỷ 17. Thiền sư Chuyết Chuyết (tên Lý Thiên Tộ, người tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc đến Thăng Long giảng dạy Phật pháp từ năm 1633) được mời trụ trì chùa cho đến khi viên tịch (1644). Vua Lê Chân Tông phong hiệu cho ông là “Minh Việt Phổ Giác Quảng Tế Đại Đức Thiền Sư”. Đệ tử của ông là Thiền sư Minh Hành (người tỉnh Giang Tây, Trung Quốc) tiếp tục trụ trì chùa đến khi viên tịch (1659).

Việc hưng công ngôi chùa có quy mô lớn gắn với tên tuổi của giới quý tộc trong triều, là Thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc (con gái của Thanh vương Trịnh Tráng) pháp danh Diệu Viên, Công chúa Lê Thị Ngọc Duyên pháp danh Diệu Tuệ và Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Cơ.

Chùa kiến trúc theo kiểu “Nội Công ngoại Quốc”, gồm 10 nếp nhà với 162 gian nằm trên một trục dài hơn 100m. Qua tam quan, đến gác chuông hai tầng tám mái. Tiếp đến là nhà tiền đường, nhà thiêu hương, thượng điện. Ở đây còn nhiều di vật của thế kỷ 17 như 2 tấm bia đá dựng năm 1647, tấm gỗ chạm hình rồng phượng, chiếc hương án gỗ. Chung quanh tòa thượng điện có lan can bằng đá với 26 bức phù điêu, trong đó, 8 bức chạm cỏ cây hoa lá gồm sen, cúc, trúc, lan, tùng … và 18 bức chạm các loài động vật (kèm với các hoa văn khác) gồm ngựa, dê, trâu, khỉ, cá …

Tổ chức Kỷ lục Việt Nam đã xác lập kỷ lục vào ngày 12/12/2007: “Ngôi chùa có các bức chạm bằng đá xưa và nhiều nhất”.

Tòa thượng điện dựng trên nền cao hơn 1m, gian giữa thờ tượng Tam Thế Phật với hai bàn hương án bằng gỗ đều được chạm khắc vào thế kỷ 17. Hai gian bên có nhiều tượng, đặc sắc là các tượng Tuyết Sơn, Bồ tát Văn Thù, Bồ tát Phổ Hiền, Quan Âm tọa sơn … và kiệt tác là bảo tượng Bồ tát Quán Thế Âm ngàn tay ngàn mắt do nhà điêu khắc họ Trương tạc năm 1656. 

Bảo tượng Bồ tát Quán Thế Âm có 11 đầu, mặt chính nhìn phía trước, hai mang tai có hai mặt phụ. Đầu tượng đội thiên quan, phía trên đầu chính có các đầu nhỏ hơn xếp chồng lên nhau thành ba lớp, trên cùng là tượng đức Phật A Di Đà ngồi tòa sen trong tư thế thiền định. Chính giữa thiên quan là một đài sen, phía trên có phù điêu đức Phật A Di Đà ngồi thiền định, có đao lửa tỏa ra chung quanh, có rồng chầu hai bên.

Các đầu tượng đều có khuôn mặt của phụ nữ đôn hậu, tóc chải ngược lên đỉnh búi thành cuộn, mắt hé mở nhìn xuống, tai tượng lớn và dày, đeo hoa tai là bông sen nở. Cổ tượng cao, chạm thành ba ngấn. Có 42 tay lớn, cánh tay đều để trần. Các ngón tay trong tư thế ấn quyết hoặc thiền định. Ngón tay búp măng, cổ tay đeo vàng kép nổi hạt ở giữa. Vòng dây chuyền đeo từ cổ xuống ngực. Áo tượng bó sát người với nhiều nếp phủ trên vai, bụng tượng thắt hầu bao. Tượng ngồi tư thế thiền định, bàn chân phải đặt ngửa trên đùi trái. Vành tay phụ phía sau làm thành một vòng tròn lớn đặt rời ra phía sau tượng. Trên đỉnh chạm một con chim có hai đầu người, cánh lớn xòe ra ôm lấy hai bên, đuôi chổng ngược. Vành tay được trang trí bằng hai đường diềm là văn xoắn và hàng dây cúc. Các cánh tay nhỏ được xếp thành nhiều lớp (từ 6 lớp ở phía dưới đến 14 lớp ở phía trên). Có 952 tay dài ngắn khác nhau, trong lòng mỗi bàn tay có một con mắt được chạm chìm.

Đài sen được làm từ ba lớp cánh sen chính và một lớp phụ. Trong lòng mỗi cánh chính có hai gờ nổi nối từ gốc cánh sen lên phía trên rồi cuộn vào giữa để nâng nửa bông cúc mãn khai. Tòa sen được một con rồng đội. Rồng có mắt lồi kép, sừng mai, tai hình lá, miệng há mở, có răng nhọn, miệng ngậm hạt minh châu. Rồng tạc kiểu nhô đầu và hai tay lên trên mặt biển cuộn sóng, trên mặt sóng là cua, ốc, trai, cá.

Bệ tượng được tạo thành nhiều cấp, nhiều lớp, được trang trí những hàng cánh sen, những vòng tròn kép, rồng và cá hóa long tranh nhau một quả cầu trên mặt bể, con lân đang vờn một viên ngọc lửa … Ở đây có ghi bằng chữ Hán niên đại tạo tượng : “Tuế thứ Bính Thân, thu nguyệt cốc nhật doanh tạo” và người tạo tác: “Nam Đồng Giao Thọ Nam Trương tiên sinh phụng khắc”.

Tượng có kích thước như sau: chiều cao của tượng (tính từ đài sen lên): 235 cm; đầu rồng đội tòa sen: 30 cm; bệ tượng: 54 cm; chiều ngang của cánh tay xa nhất: 200 cm; chiều cao của vành tay phụ: 370 cm; đường kính của vành tay phụ: 224 cm.

Tổ chức Kỷ lục Việt Nam đã xác lập kỷ lục vào ngày 04/5/2006: “Bảo tượng Bồ tát Quán Thế Âm thiên thủ thiên nhãn bằng gỗ lớn nhất”.

Bảo tượng đã được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận là Bảo vật Quốc gia ngày 01/10/2012.

Từ thượng điện, qua chiếc cầu đá ba nhịp dài 4m đến tòa Tích Thiện am. Thành cầu cũng có 12 bức phù điêu đá miêu tả động vật và người.

Chính giữa lòng nhà tòa Tích Thiện am đặt cây tháp gỗ Cửu Phẩm Liên Hoa 9 tầng, 8 mặt, có thể quay tròn quanh một trục. Tháp mang ý nghĩa Cửu Phẩm vãng sinh về thế giới Cực Lạc của đức Phật A Di Đà. Tháp đặt nhiều pho tượng Phật, Bồ tát và trang trí nhiều mảng phù điêu lấy đề tài trong Phật thoại.

Sau Tích Thiện am là ba nếp nhà song song. Đó là nhà Trung, nhà Phủ thờ (có tượng Thái hậu Trịnh Thị Ngọc Trúc, Công chúa Lê Thị Ngọc Duyên và Quận chúa Trịnh Thị Ngọc Cơ) và nhà hậu đường thờ tượng tổ sư các đời.

Bên trái chùa còn có nhà Tổ đệ nhất, thờ Thiền sư Chuyết Chuyết.

Chùa có ngôi tháp đá Báo Nghiêm thờ Thiền sư Chuyết Chuyết. Tháp cao 13,05m, xây bằng đá xanh, 5 tầng với phần đỉnh là ngọn bút. Tầng dưới của tháp có 13 bức chạm đá với đề tài chủ yếu là các con thú. Phía sau chùa có ngôi tháp đá Tôn Đức 5 tầng cao 11m thờ Thiền sư Minh Hành.

Hội chùa Bút Tháp diễn ra hằng năm vào ngày 24 tháng 3 (âm lịch).

Chùa đã được trùng tu vào các năm 1739, 1903, 1915-1921 và 1990-1998. Đặc biệt, đợt trùng tu từ năm 1990-1998 có sự hỗ trợ về tài chánh và kỹ thuật của Bộ Ngoại giao Cộng hòa Liên Bang Đức. Đây là ngôi chùa có kiến trúc quy mô, hoàn chỉnh nhất còn lại ở nước ta. 

Chùa được Bộ Văn hóa và Thông tin  công nhận là Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia ngày 28/4/1962.

Chùa đã được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận là “Di tích quốc gia đặc biệt về Di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật” năm 2013.

Võ Văn Tường

Ảnh 01. Toàn cảnh chùa

Ảnh 02. Gác chuông

Ảnh 03. Ngôi chánh điện

Ảnh 04. Tượng Tam Thế Phật

Ảnh 05. Tượng Tuyết Sơn

Ảnh 06. Tượng Quán Thế Âm ngàn tay ngàn mắt

Ảnh 07. Chạm khắc các cánh tay

Ảnh 08-10. Cầu đá nối tòa Thượng điện và Tích Thiện am

Ảnh 11, 12. Một phần cây Cửu Phẩm Liên Hoa

Ảnh 13. Kiến trúc chùa (nhìn từ sau)

Ảnh 14. Nhà Trung

Ảnh 15. Tháp đá Báo Nghiêm

Ảnh 16. Tượng Thiền sư Chuyết Chuyết trong bảo tháp

Ảnh 17, 18. Bia cổ

Ảnh 19-26. Phù điêu đá

Sách TƯỢNG PHẬT VIỆT NAM - Chùa 43.

Tin cùng chuyên mục

• CHÙA VĨNH NGHIÊM, BẮC GIANG.
• CHÙA THÀNH, LẠNG SƠN.
• THIỀN VIỆN TRÚC LÂM AN TÂM, VĨNH PHÚC.
• CHÙA TÙNG VÂN, VĨNH PHÚC.
• THIỀN VIỆN TRÚC LÂM TÂY THIÊN, VĨNH PHÚC.
• CHÙA VẼ, HẢI PHÒNG.
• CHÙA DƯ HÀNG, HẢI PHÒNG.
• CHÙA CÔN SƠN, HẢI DƯƠNG.
• CHÙA THÁI LẠC, HƯNG YÊN.
• CHÙA CHUÔNG, HƯNG YÊN.
• CHÙA THẦY, HÀ NỘI.
• CHÙA HƯƠNG, HÀ NỘI.
• CHÙA ĐẬU, HÀ NỘI.
• CHÙA TÂY PHƯƠNG, HÀ NỘI.
• CHÙA MÍA. HÀ NỘI.